W poniedzia?ek 24 czerwca rozpocz??a si? wizyta studyjna wizytatorów ds. ewaluacji w Niemczech. Po raz trzeci odbywa si? ona w Saksonii i Saksonii-Anhalt. Pierwsze trzy dni sp?dzamy w Lipsku, gdzie naszym gospodarzem jest prof. Hartmut Wenzel z Uniwersytetu im. Martina Lutra w Halle.

Profesor zapozna? uczestników wizyty z jej szczegó?owym programem i wprowadzi? w tematyk? nadzoru pedagogicznego w obu landach, zwracaj?c szczególn? uwag? na tworzenie si? systemu ewaluacji szkó? w Niemczech w ci?gu ostatniej dekady. Ju? na wst?pie podkre?li? ró?nic? mi?dzy polskim i sakso?skim systemem nadzoru. Wskaza?, ?e zasadnicza ró?nica tkwi w samym poj?ciu jako?ci edukacji i co si? z tym wi??e, inne s? kryteria oceny i wska?niki, na podstawie których ocenia si? t? jako??. Najwa?niejsza jednak w tym systemie, jak przekonywa? Pan Profesor, jest ka?da szko?a. Chodzi bowiem o to, aby rezultaty ewaluacji zewn?trznej przek?ada?y si? na jej rozwój.

Pierwszy dzie? wizyty sp?dzili?my na Uniwersytecie w Lipsku. Mieli?my mo?liwo?? wys?ucha? trzech wyst?pie?, które dotyczy?y:

·         systemu szkolnictwa w Saksonii;

·         systemu szkolenia nauczycieli;

·         bada? nad ewaluacj? zewn?trzn? przeprowadzonych przez pracowników uniwersytetu.

Zaskoczy?o nas to, ?e system szkolnictwa w Saksonii jest mocno scentralizowany, powsta? po zjednoczeniu Niemiec i od tego czasu nie by?o w nim zasadniczych zmian. Najwa?niejsze jego cechy to:

·         centralne plany szkolne dla wszystkich rodzajów szkó?;

·         jednakowe egzaminy kwalifikacyjne (w gimnazjach i szko?ach ponadgimnazjalnych);

·         obowi?zkowa ewaluacja zewn?trzna wszystkich szkó?.

Problemem, z którym borykaj? si? szko?y, jest stale malej?ca liczba uczniów oraz brak kadry nauczycielskiej w szko?ach podstawowych i tzw. Mittelschule. Brak nauczycieli spowodowany jest tym, ?e w Saksonii nie posiadaj? oni statusu urz?dnika pa?stwowego i otrzymuj? ni?sze ni? w innych landach uposa?enie. Ramy prawne kszta?cenia nauczycieli pochodz? z 1997 r. i umo?liwiaj? zatrudnianie nauczycieli w ca?ej Saksonii.

Kszta?cenie nauczycieli przebiega w dwóch etapach. Pierwszy z nich to studia na uniwersytecie i szereg praktyk w szko?ach. Drugi etap to tzw. s?u?ba przygotowawcza, która obecne trwa jeden rok i jest form? sta?u realizowanego w szkole. Oba etapy ko?cz? si? egzaminami. Warto równie? zauwa?y?, ?e w procesie kszta?cenia nauczyciele maj? naby? szereg kompetencji, które skupiaj? si? w czterech obszarach: nauczanie, wychowanie, ocenianie i wprowadzanie innowacji.

System ewaluacji zewn?trznej jest oparty na wzorach holenderskich i szkockich. Ewaluacja zewn?trzna jest prowadzona przez sakso?ski Instytut Edukacji. W jaki sposób przyjmowana jest ewaluacja w szko?ach mogli?my dowiedzie? si? od Juliane Keitel - cz?onka zespo?u badawczego sk?adaj?cego si? z pracowników Uniwersytetu w Lipsku, który na zlecenie Ministerstwa Kultury i Edukacji oraz Instytutu Edukacji w Saksonii przeprowadzi? badanie dotycz?ce tego problemu na próbie 30 szkó? ró?nych typów. Badanie by?o prowadzone w okresie od kwietnia 2010 r. do grudnia 2012 r. i mia?o charakter jako?ciowy. Efektem pracy zespo?u jest 140 stronicowy raport opisuj?cy, w jaki sposób ewaluacja zewn?trzna oddzia?uje na jako?? pracy szko?y. Najwa?niejsze ustalenia wynikaj?ce z raportu mówi?, ?e:

·         ewaluacja zewn?trzna jest widziana jako kontrola;

·         pracownicy szkó? podchodz? do ewaluacji z ogromnymi emocjami;

·         dyrektorzy przed ewaluacj? staraj? si? jak najwi?cej dowiedzie? na jej temat i staraj? si? jak najlepiej do niej przygotowa? (np. przygotowa? jak najlepsze lekcje);

·         wyniki ewaluacji s? w?asno?ci? szko?y i to ona sama decyduje, co z nimi zrobi?, tzn. komu je udost?pni?, przy czym widoczna jest wzrastaj?ca rola rodziców - niektóre szko?y udost?pniaj? wyniki wszystkim rodzicom;

·         tre?ci zawarte w raportach s? usprawiedliwieniem dla wprowadzania w szko?ach pewnych tre?ci i podejmowania ró?nych decyzji;

·         charakterystyczne jest podej?cie do obowi?zku wyznaczania celów dla szko?y po zako?czonej ewaluacji – jest to postrzegane jako obowi?zek narzucony z góry (dyrektorzy widz? si? jako podporz?dkowani);

·         dyrektorzy szkó? postrzegaj? ewaluacj? zewn?trzn? jako „?rodek wychowawczy” – mówi?, ?e musz? by? bardziej odpowiedzialni za prac? szkó?;

·         niektórzy dyrektorzy czuj? si? odpowiedzialni za wyniki ewaluacji, inni z kolei prezentuj? postaw? obronn?;

·         dyrektorzy cz?sto poddaj? w w?tpliwo?? bezstronno?? ewaluatorów i ich oceny obserwowanych lekcji;

·         dyrektorzy wyra?aj? wiele obaw dotycz?cych przysz?o?ci swojej szko?y.

A zatem podsumowuj?c mo?na stwierdzi?, ?e pierwszy dzie? wizyty by? bardzo ciekawym wprowadzeniem do tego, co czeka nas w trakcie tej wizyty studyjnej. A ju? jutro ca?y dzie? sp?dzimy w Sakso?skim Instytucie Edukacji w Radebeul.

Has?o dnia: „A ja jeszcze nie wiem…”.

W drugim dniu wizyty studyjnej odwiedzili?my Sakso?ski Instytut Edukacji w Radebeul (okolice Drezna). Spotkali?my si? z bardzo ciep?ym przyj?ciem ze strony gospodarzy – pracowników Instytutu.Pierwsza cz??? przeprowadzonego tam wyk?adu pozwoli?a nam zapozna? si? ze struktur? zarz?dzania systemem edukacji w Saksonii.W drugiej cz??ci spotkania pracownicy tamtejszego Wydzia?u ds. Ewaluacji (jednej z czterech g?ównych komórek Instytutu) przybli?yli nam zagadnienia zwi?zane z tworzeniem podstaw teoretycznych oraz z praktyczn? stron? bada? prowadzonych przez nich na terenie szkó?.W wyniku wymiany informacji mogli?my znale?? podobie?stwa i ró?nice, co cieszy?o si? najwi?kszym zainteresowaniem.Zwrócili?my uwag? na to, ?e w Saksonii:

• Nie prowadzi si? ewaluacji problemowej;
• Podczas prowadzenia ewaluacji bardzo istotne s? dane uzyskane podczas obserwacji zaj??, których przeprowadza si? oko?o 30 w ka?dej placówce;
• Szko?y przed badaniem nie znaj? tre?ci pyta? zawartych w narz?dziach;
• Wprowadzaniem danych z ankiet zajmuje si? firma zewn?trzna (odbywa si? to poprzez automat skanuj?cy);
• Ewaluacj? prowadz? zespo?y 3-osobowe;
• Ankiety nie zawieraj? pyta? otwartych;
• Podczas analizy odpowiedziom przyporz?dkowane s? warto?ci (od 1 do 5), i wyliczana jest ?rednia warto?? wska?ników przyporz?dkowanych kryteriom;
• Szko?a podejmuje decyzj? o upublicznieniu raportu;
• Ewaluacja traktowana jest jak us?uga ?wiadczona szkole, a nie jak kontrola;
• Szko?a wyci?ga wnioski z przedstawionego raportu, a nast?pnie wykorzystuje je do tworzenia celów.

Spodoba?o nam si? przewodnie has?o sakso?skie ewaluacji- „Od danych do czynu” oraz to, ?e jedna z prelegentek zaprosi?a nas do obejrzenia swojego biura podczas przerwy w wyk?adzie, ukazuj?c warunki pracy ewaluatora w Saksonii. Szczególn? uwag? zwrócili?my na teczki (walizki) przeznaczone do przewo?enia dokumentacji ewaluacyjnej.Podsumowanie dnia wywo?a?o burzliw? dyskusj? na temat rozmiaru i kszta?tu narz?dzi stosowanych przez polskich ewaluatorów do prowadzenia obserwacji placówki oraz mo?liwo?ci wykorzystania przedstawienia liczbowego poziomów spe?niania wymaga? w naszych raportach.

Has?o dnia to „Uciekaj?cy poci?g do ewaluacji”.

Trzeci dzie? pobytu w Lipsku rozpocz?li?my od wizyty w Sakso?skiej Agencji Edukacji (SBA), w Wydziale Regionalnym w Lipsku. Sakso?ska Agencja Edukacji wLipsku obs?uguje oko?o 300 szkó? zatrudniaj?cych 7500 nauczycieli. W szko?ach tych uczy si? oko?o 95000 uczniów.

W Agencji dowiedzieli?my si?, ?e systemy edukacyjne w Niemczech s? zdecentralizowane i zró?nicowane. Znaczy to, ?e tyle jest systemów edukacyjnych, ile bundeslandów. Na tak zró?nicowany kszta?t o?wiaty w landach wp?ywaj? zmiany spo?eczne, gospodarcze i polityczne, w tym malej?ca demografia oraz migracja ludno?ci. Przyk?adowo w 2013 roku w Saksonii zda?o matur?  oko?o 5000 uczniów, za? na uczelniach oczekuje na nich a? 10000 miejsc.

W Saksonii ze wzgl?du na zachodz?ce zmiany oraz niebezpiecze?stwa ze strony mediów, Internetu, sposobów od?ywiania, grup ekstremalnych, podzia?ów i wykluczenia spo?ecznego postawiono w szko?ach na wychowanie i prewencj? oraz opiek? ca?odniow?. Dodano, ?e najwa?niejsz? grup? wspieraj?c? system edukacji s? nauczyciele, którzy dokszta?caj? si? i doskonal?.

Nasze najwi?ksze zainteresowanie dotyczy?o zada? Sakso?skiej Agencji Edukacyjnej (SBA) - instytucji ?wiadcz?cej szko?om wsparcie i us?ugi po ewaluacji. W Sakso?skiej Agencji Edukacyjnej (SBA) pracuj? moderatorzy i referenci. Moderatorzy wspomagaj? szko?? w zarz?dzaniu, a referenci wpieraj? szko?? na ka?dym etapie jej dzia?ania. Po ewaluacji referenci towarzysz? szkole w jej zadaniach.Szko?a po otrzymaniu raportu w przeci?gu dwóch lat:

• samodzielnie zapoznaje si? z otrzymanym z jego wynikami i analizuje go,
• okre?la najwa?niejsze obszary problemowe, nad którymi chce pracowa?,
• wyznacza konkretne cele do realizacji,
• opracowuje metody osi?gania tych celów,
• sprawdza, czy cele zosta?y osi?gni?te.

Ka?dy referent w SBA w Lipsku ma pod opiek? oko?o 20 szkó? i ka?da szko?a ma przyporz?dkowanego referenta. W praktyce referent regularnie spotyka si? z dyrektorem szko?y i omawia stopie? realizacji celów. W efekcie spotka? powstaje bilans zrealizowanych celów.W razie potrzeby szko?y wpieraj? moderatorzy procesu. Dzieje si? to na wniosek szkó?. Moderator nie stawia si? w roli eksperta. Ma do dyspozycji trenerów, specjalistów  i mo?e korzysta? z ich us?ug. Moderator pilnuje terminowego za?atwiania spraw i przestrzegania procedur oraz terminowego oddawania dokumentacji. Szko?a mo?e samodzielnie wybiera? tematy. Najcz??ciej wybiera te, które s? w jej ocenie wykonalne. Moderator mo?e wp?ywa? na te wybory.W szko?ach odbywa si? ewaluacja w 6 obszarach i zawsze jest ca?o?ciowa. Okre?lane przez szko?? po ewaluacji w toku pracy z raportem obszary problemowe najcz??ciej dotycz?:

• wewn?trznej motywacji uczniów,
• zastosowania teorii w praktyce
• wzmacniania mocnych i os?abiania s?abych stron,
• wspierania rozwoju kompetencji,
• wyników egzaminów i ocen na ?wiadectwach,
• komunikacji mi?dzy nauczycielami, uczniami, rodzicami,
• wspó?pracy z partnerami szko?y,
• koncepcji dalszego kszta?cenia nauczycieli (doskonalenia zawodowego).
•  

Jakie s? pozytywne efekty przedstawionej procedury?

Szko?a musi:

• zmienia? si?,
• samodzielnie pracowa? nad zmian?,
• szybko reagowa? na problemy,
• mie? poczucie pewno?ci siebie,
• by? zdolna do rozwi?zywania problemów.

Jakie s? negatywne efekty?

• samodzielno?? szko?y jest ograniczona pod wzgl?dem organizacyjnym,
• w szkole brakuje ci?g?o?ci pracy (zmieniaj? si? nauczyciele, nauczyciele spracuj? w ró?nych szko?ach na cz??? etatów, m?odzi nie zawsze maj? kompetencje)
• nauczyciele musz? wi?cej uczy?, gdy? wielu odchodzi na emerytur?,
• nauczycielom brakuje motywacji do rozwi?zywania zada? i nowych problemów.

Pomimo du?ych nak?adów (nie tylko finansowych), w opinii prelegenta, ewaluacja nie przynosi oczekiwanych efektów.
W drugiej cz??ci dnia odwiedzili?my szko?? wspieraj?c? dla dzieci z problemami w nauce, która podzieli?a si? spostrze?eniami na temat zewn?trznej ewaluacji przeprowadzonej w styczniu 2012 roku oraz funkcjonowania szko?y. Dyrektor szko?y oraz nauczyciele najpierw przekazali, jak przebiega?a ewaluacja w ich szkole. Przed ewaluacj? uczniowie otrzymali kwestionariusze dla rodziców. Dyrektor szko?y zosta? zobowi?zany do przygotowania informacji o realizowanych programach i szkole. W pierwszym dniu ewaluacji dyrektor oraz zespó? kierowniczy przedstawili 3-godzinn? prezentacj? o szkole i programach (odby? si? spacer  po szkole, przedstawiono programy, odby?y si? rozmowy z dyrektorem). W trakcie ewaluacji hospitowano 30 lekcji. By?y to hospitacje niezapowiedziane. Oprócz tego odby?y si? rozmowy z nauczycielami, rodzicami i uczniami na szkolne tematy oraz ankietowanie w klasach VI i VIII. Po 4 tygodniach od ewaluacji dostarczono szko?a otrzyma?a raport, w którym wyniki by?y oznaczone kolorami i okre?lone w formie u?rednionych ocen punktowych w skali 1-5, takich samych, jak we wszystkich zastosowanych narz?dziach ewaluacyjnych. Zdaniem szko?y prezentacja raportu by?a przejrzysta.Nasze zaciekawienie wzbudzi?o to, jak szko?a wykorzysta?a raport z ewaluacji. W odpowiedzi uzyskali?my informacj?, ?e na obecnym etapie pracy ustalono obszary problemowe, utworzono grup? 8-10 nauczycieli oraz okre?lono cele , jakie szko?a ma realizowa? z pomoc? moderatora. Dyrektor i nauczyciele stwierdzili, ?e ewaluacja zmusza ich do stawiania sobie celów.

 Czwarty dzie? wizyty studyjnej rozpocz?li?my od spotkania w Instytucie ds. Jako?ci Szkó? i Edukacji Nauczycieli kraju Saksonia- Anhalt z siedzib? w Halle.

Podczas tego spotkania zostali?my zapoznani z systemem oceny jako?ci placówek edukacyjnych w tym kraju zwi?zkowym. W interesuj?cy sposób zosta?y nam przedstawione standardy jako?ci dla szkó? w tym landzie. Bardzo spodoba?a nam si? prezentacja wskazuj?ca podobie?stwa i ró?nice w ewaluacji zewn?trznej prowadzonej w poszczególnych krajach Federacji Niemieckiej.Od 2004 roku, w Saksonii- Anhalt przeprowadzono ewaluacje (ca?o?ciowe) we wszystkich szko?ach publicznych, obecnie natomiast, pracuje si? nad wprowadzeniem nowych procedur ewaluacji tematycznej. Takie badanie mia?oby  we wszystkich szko?ach ewaluowa? tylko 3 ustanowione obszary, natomiast spo?ród pozosta?ych 11 zagadnie?, szko?a mia?aby wskaza? te, w których  chcia?aby by? przebadana. Jako przyczyn? wprowadzenia takich zmian, podano czynniki zewn?trzne.Po wyst?pieniach prelegentów wywi?za?a si? dyskusja, w trakcie której pog??bili?my swoj? wiedz? na temat sytemu ewaluacji w Saksonii- Anhalt.Du?e wra?enie wywar?a na nas równie? wizyta w Kompleksie Szkolnym stworzonym przez Augusta Hermanna Francke. W miejscu tym siedzib? ma Fundacja za?o?ona na cze?? tego znanego filantropa i pedagoga. Korzystaj?c z uprzejmo?ci jednej z pracownic fundacji, która zna?a j?zyk Polski, mieli?my okazj? zwiedzi? m.in. zabytkow? bibliotek? i muzeum Fundacji Francke’go oraz obejrze? panoram? miasta ze szkolnej wie?y.